Nieuwmarkt

Martelingen en marktkramen

Een drukte van belang met marktkraampjes, terrassen en hordes mensen: zo kennen we de Nieuwmarkt. Dit straatbeeld verschilt niet zoveel van vroeger. Toch zijn er een aantal dingen cruciaal veranderd. 

Joodse wijk

De Nieuwmarkt ligt in één van de oudste delen van Amsterdam: in de vroegere Joodse wijk. Het ligt in het zogeheten Chinatown, in hartje centrum, tussen de Kloveniersburgwal en de Gelderse kade in. Aan de noordkant grenst het plein aan de Zeedijk, waar Aziatische eettentjes zich vermengen met stamkroegen die al eeuwenlang lijken te bestaan. Aan de zuidkant grenst het plein aan de Sint Antoniesbreestraat. Bovendien grenst de Nieuwmarkt aan de Wallen, waar al sinds de vijftiende eeuw of misschien zelfs eerder, prostitutie plaatsvindt.

De Waag
Het plein dankt zijn naam aan de vele markten die er in de loop van de eeuwen zijn geweest. Het ontstond in 1614 en kenmerkt zich door het middelpunt: de Waag. De Waag was oorspronkelijk de Sint Antoniespoort. Toen de verdedigingsfunctie van deze poort niet meer nodig was, door het verleggen van de stadsgrenzen naar buiten toe, kreeg de poort een nieuwe functie. Door een simpele ingreep: de ruimte tussen de voor- en hoofdpoort overdekt te maken, werd de poort in 1617-1618 verbouwd tot waag. Verschillende gilden vestigden zich in de Waag zoals schilders, smeden en metselaars. De poortjes rondom het gebouw waren de eigen ingangen, boven de poortjes zijn de emblemen hiervan nog steeds te zien.

Nieuwmarkt Amsterdam, Peter Grondhuis from Peter Grondhuis on Vimeo.

Gruwelijkheden

De Nieuwmarkt was niet alleen een gezellige plek. Het plein stond erom bekend dat er lijfstraffen werden voltrokken ‘ten aanschouwe van het volk’. Omstanders zagen dit als echte attracties: geselen, brandmerken en ophangen gebeurden op de Nieuwmarkt en zelfs het terechtstellen onder de guillotine. Deze gruwelijkheden trok mensenmassa’s richting het plein, die zich maar al te graag vergaapten aan de horror. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had de Nieuwmarkt opnieuw een gruwelijke functie, want het plein werd door de Duitse bezetter gebruikt als verzamelplaats voor de deportaties van Joodse Amsterdammers.

Nieuwmarktrellen

Nadat de lijfstraffen allang verleden tijd waren, was de rust op het plein nog ver te zoeken. De ‘Nieuwmarktrellen’ in 1975 zijn een bekend fenomeen, waarbij bewoners protesteerden tegen het afbreken van huizen voor de aanleg van de metro. “Geen buizen, maar huizen”, was een veelgehoorde slogan. Opvallend genoeg is het straatbeeld tot op de dag van vandaag historisch, met prachtige panden uit onder andere de zeventiende en achttiende eeuw. Kunstwerken die herinneren aan deze rumoerige tijd zijn nog altijd te zien in het metrostation ‘Nieuwmarkt’. 

Nieuw leven
Na een tijd te zijn gebruikt als parkeerplaats, kreeg de Nieuwmarkt begin jaren ’90 van de twintigste eeuw eindelijk nieuw leven ingeblazen. Het plein werd bewust ingericht als stadsplein met verschillende horecagelegenheden én opnieuw een dagelijkse markt. Daarbij werd de Waag gerenoveerd en sinds 1996 als restaurant ‘In de Waag’ in gebruik genomen.

Vroeger en nu ineen

Bij het zien van de gezellige drukte op de terrassen rond het plein, lijken de onrust en wreedheden die zich hier hebben afgespeeld, ver weg. Toch ademt de Nieuwmarkt geschiedenis en voel je dat hier veel is gebeurd. De Nieuwmarkt is vroeger en nu ineen. Een plein dat veel heeft meegemaakt, maar zeker niet slecht uit de strijd is gekomen. Een plein om trots op te zijn: met de monumentale Waag als baken in het midden.